Panoramagazetesi.com – Haber, Güncel, Ekonomi Gazetesi
1. Spekülatif Sermaye ve “Fırsat Ekonomisi” Tuzağı:
• Yabancı portföy yatırımları 2010-2020’de $452 milyar giriş-yaparken (TCMB), 2021’de tek haftada $7.4 milyar çıkış yaşandı. Bu “sıcak para”, reel üretim yerine:
- Borsa İstanbul’da köpük (2021 P/E oranı 25, dünya ort. 15),
- Dövizde yapay dalgalanma yarattı.
• Etik İhlal: Yabancı fonların Türkiye’yi “yüksek risk/yüksek getiri” pazarı olarak pazarlaması (JPMorgan 2023 raporu), faiz artışlarını küresel sermayeye transfer mekanizmasına dönüştürdü.
2. Halkın Ekonomik Güven Endeksi Çöküşünün Psikolojik Etkisi:
• TÜİK Güven Endeksi’nin 70.1 (2024) ile tarihi dip yapması (100 sınırı = nötr):
- Korku ekonomisi: Vatandaşın TL’yi hızla dövize çevirmesi → döviz talebi patlaması → kur enflasyonu,
- Tüketim çılgınlığı: “Yarın zam gelir” algısıyla stokçuluk → fiyat spekülasyonu (temel gıdada %130 stok artışı, 2023).
3. Yerli Üretimin İthalat Bağımlılığı:
| Sektör | İthal Girdi Oranı | Döviz Etkisi (Yıllık) |
|---|---|---|
| Tarım | %65 tohum-gübre | +$12.4 milyar (TÜİK 2023) |
| Otomotiv | %72 motor-çip | +$28.7 milyar |
| Tekstil | %50 sentetik iplik | +$9.1 milyar |
| • Milli Kaynak Eksikliği: |
- Enerjide %73 dışa bağımlılık,
- Savunma sanayiinde bile %35 ithal girdi (SSB 2024).
KRİZİN GERÇEK NEDENLERİ: KAPİTALİST METODOLOJİDEN BAĞIMSIZ ANALİZ
1. Dış Kaynaklı Finansal Silahlanma:
• Kredi Derecelendirme Kuruluşları: Türkiye’yi “yatırım yapılamaz” bölge ilan eden not düşüşleri (Moody’s, 2023), fon maliyetini patlattı.
• Swap Manipülasyonu: Londra piyasasında TL faizinin yapay olarak %1000’lere çıkarılması (Nisan 2024), şirketlerin dış borç ödemesini imkânsızlaştırdı.
2. Üretimde “Millilik” Kriterinin İflası:
• TOGG bataryalarının Çin’den (%60), TUSAŞ motorlarının Rolls-Royce’tan ithali → Cari açık döngüsü.
• Yerli buğday üretiminin 19 milyon tondan 16 milyon tona düşmesi (Tarım Bakanlığı) → Un ithalatı (+%300, 2024).
3. Sosyal Adaletsizlik ve Gelir Dağılımı:
• En zengin %10’un gelirden aldığı pay: %57 (World Inequality Lab 2023) → Halkın tasarruf kabiliyetinin yok oluşu.
ÇÖZÜM İÇİN YAPISAL DÖNÜŞÜM ŞART:
1. Döviz Baskısını Kıracak Yerli Üretim Hamlesi:
• Tarımda Genetik Bağımsızlık: Tohumda ithalatı %90 azaltacak AR-GE (TÜBİTAK MAM projeleri).
• Sanayide Dikey Entegrasyon: Otomotivde çip, tekstilde iplik, enerjide panel fabrikaları ve resmi rakamlara göre açlık sınırında olanlara ve altındakilere (5 yıllık vergi muafiyeti).
2. Etik Finansal Düzenleme:
• Sıcak Para Vergisi: 3 aydan kısa portföy işlemlerinde %30 stopaj (Malezya modeli).
• Kredi Derecelendirmeye Milli Alternatif: BRICS ülkeleriyle kredi derecelendirme konsorsiyumu.
3. Sosyal Mutabakat Ekonomisi:
• Fiyat İstikrar Fonu: Lüks tüketimden alınan vergilerle temel gıda sübvansiyonu.
• Gelir Uçurumunu Kapama: Yıllık 50 milyon TL’yi aşan şirket kârlarına ek vergi (İsveç modeli).
4. Enerji Bağımsızlığı:
• Rüzgar ve güneşte yerli panel üretimi (SANKO Holding projesi) → Enerji ithalatını 2030’da %40’a düşürme.
SÜRE TAHMİNİ VE REALİTE:
| Adım | Etki Süresi |
|---|---|
| Döviz spekülasyonunun kırılması | 6-12 ay |
| Temel gıda-enerjide fiyat düşüş | 18-24 ay |
| Cari açığın %3’ün altına inmesi | 3-5 yıl |