Panoramagazetesi.com – Haber, Güncel, Ekonomi Gazetesi
İçselleştirilmiş saygı kavramı, toplumsal düzenin ve siyasi istikrarın omurgasını oluşturan derin bir sosyopolitik erdemdir. Bu kavram, kurumların ve bireylerin anayasal ilkelere, karşılıklı meşruiyete ve kolektif sorumluluğa içten bağlılığını ifade eder. Tarihsel örnekler ve siyaset teorileri ışığında bu kavramı analiz edelim:
I. Kavramsal ve Felsefi Temeller
- Saygının Ontolojik Dönüşümü
- Hoşgörü → Tahammül → İçselleştirilmiş Saygı: Geleneksel “hoşgörü” (affetme odaklı) ve “tahammül” (katlanma odaklı) kavramları, güç dengesizliği içerir. Oysa içselleştirilmiş saygı, ast-üst ilişkisini reddederek kurumların eşitlik temelinde karşılıklı sınırlara vicdani bağlılığını vurgular.
- Narsisizm Karşıtlığı: Narsisistik üstünlük duygusundan farklı olarak, bu kavram “gerçekçi öz-değerlendirme” ve “eleştirilere açıklık” ile şekillenir; kişisel çıkar yerine kamu yararını merkeze alır.
- Anayasal Ruh Bağlamında
İçselleştirilmiş saygı, anayasayı salt hukuki metin olmaktan çıkarıp varoluşsal bir sosyal sözleşmeye dönüştürür. Kurumlar, anayasayı “araç” değil “amaç” olarak benimser.
II. Tarihsel Örnekler ve Dönüşüm
- Roma Cumhuriyeti’nde “Auctoritas”
- Senato’nun yürütmeyi denetlemesi, yargının bağımsız kararları, karşılıklı otorite tanıma (auctoritas) ilkesine dayanırdı. Bu, gücün paylaşımında içselleştirilmiş saygının erken örneğidir.
- Çöküş Nedeni: Generallerin (Sezar örneği) yetki sınırlarını ihlali, içselleştirilmiş saygı kültürünün aşınmasıyla bağlantılıdır.
- Osmanlı’da “Adalet Dairesi”
- Padişahın ulemaya, ulemanın halka, halkın padişaha karşı sorumlulukları, organik bir denge yaratırdı. Kanuni döneminde görülen bu yapı, kurumsal sınırlara saygıyı içselleştirmişti.
- Zayıflama: 17. yüzyılda padişahların Şeyhülislam’ı atama gücünü kötüye kullanması, dengeyi bozdu.
- ABD Anayasası ve “Federalist No. 51”
- Madison’ın “Hükümetler insanlar tarafından yönetilir; melekler değil” sözü, kuvvetler ayrılığında insan doğasına dair gerçekçi bir içselleştirmeyi yansıtır. Yargının (Marbury v. Madison) yasamayı denetlemesi bu kültürle mümkün oldu.
III. Siyaset Teorileriyle İlişkisi
Tablo: İçselleştirilmiş Saygının Teorik Karşılıkları
| Teori | İlişki | Risk |
|---|---|---|
| Liberalizm | Birey özgürlüğü vurgusu; ancak kurumsal denge olmadan “güç istismarı” riski | Anayasal sınırların içselleştirilmemesi |
| Cumhuriyetçilik | Kamu yararı odaklı; erdemli vatandaş ve kurumlar gerektirir | Sivil toplum zayıfsa işlevsiz kalır |
| Eleştirel Teori | Güç ilişkilerine şüphe; içselleştirilmiş saygıyı “statüko aracı” olarak görme | Toplumsal diyalog körelirse yıkıcı olur |
- Hannah Arendt ve “Ortak Dünya”
Arendt’in “kamu alanı” kavramı, kurumların birbirinin meşru varlığını tanımasını gerektirir. İçselleştirilmiş saygı olmadan, siyaset iktidar mücadelesine indirgenir. - Tocqueville’in “Sivil Din” Uyarısı
Amerikan demokrasisinde bireyciliğin aşırılaşması, kurumsal bağları zayıflatabilir. Tocqueville, anayasal değerlerin içselleştirilmesini “sivil din” olarak önerir.
IV. Güncel Çıkarımlar ve Öneriler
- Anayasal Eğitim Modeli
- Okullarda anayasa dersleri salt “hukuk kuralları” değil, kurumsal denge felsefesi üzerine kurgulanmalı. Örnek: Almanya’da “Grundgesetz”in etik bağlamda öğretilmesi.
- Kurumsal Ombudsmanlık Mekanizması
- Yargı-yasama-yürütme arasında arabuluculuk yapan, tarafsız bir “Anayasal İtibar Kurulu” oluşturulması. İsveç’teki ombudsman modeli, içselleştirilmiş saygıyı yapısal hale getirebilir.
- Medyanın “Dördüncü Güç” Sorumluluğu
- Medya etiği derslerinde (HRE403) vurgulanan “şeffaflık” ve “hesap verebilirlik”, kurumlar arası saygı kültürünü beslemeli. Medya, iktidar değil denge aktörü olmalı.
Sonuç: Anayasal Sadakat ve Toplumsal Ruh
İçselleştirilmiş saygı, toplumun “ruhunu” (pneuma) oluşturan kolektif vicdandır. Tıpkı Antik Yunan’da soluk (pneuma) ile yaşam arasındaki ilişki gibi, bu saygı da demokrasinin can damarıdır. Coetzee’nin “Kötü Bir Yılın Güncesi”nde vurguladığı üzere, “bilinç ve tinsellik” arasındaki köprü, kurumların birbirine insani sorumlulukla yaklaşmasıyla inşa edilir . Türkiye bağlamında ise bu kavram, “al bayrağı bayrak yapan değerlerin” yaşatılması için bir manifesto niteliğindedir.